Αποκλίνουσα σκέψη: τι είναι και πώς να την αναπτύξουμε

Η αποκλίνουσα ή πλευρική σκέψη χαρακτηρίζεται από την ικανότητα δημιουργίας πολλαπλών και έξυπνων λύσεων στο ίδιο πρόβλημα. Είναι μια ρευστή και μη γραμμική αυθόρμητη διανοητική συγκέντρωση που βασίζεται στην περιέργεια και τον μη κομφορμισμό. Στην πραγματικότητα είναι επίσης ένας πολύ συνηθισμένος τρόπος σκέψης στα παιδιά για τα οποία η χαρά, η φαντασία και η φρεσκάδα προσφέρουν περισσότερη ελευθερία στη λογική.

Η αποκλίνουσα σκέψη είναι επίκαιρη. Σε μια κοινωνία όπου όλοι έχουν παρόμοιες δεξιότητες, έρχεται μια στιγμή που οι μεγάλες εταιρείες αρχίζουν να αξιολογούν άλλες δεξιότητες άλλες διαστάσεις που προσφέρουν ευρηματικότητα, ζωντάνια και αυθεντικό ανθρώπινο κεφάλαιο για τα έργα τους. Ένα άτομο ικανό να προσφέρει καινοτομία, δημιουργικότητα και νέους στόχους μπορεί επομένως να γίνει εξαιρετικός υποψήφιος για πολλά από αυτά τα οργανωτικά έργα.

Ωστόσο, πρέπει να παραδεχτούμε ότι τα σχολεία και τα πανεπιστήμιά μας συνεχίζουν να δίνουν προτεραιότητα σε έναν σαφώς συγκλίνοντα τύπο σκέψης στη μεθοδολογία τους. Στη δεκαετία του '60 J.P. Guilford διαφοροποίησε και όρισε τη συγκλίνουσα σκέψη και την αποκλίνουσα σκέψη .

Η δημιουργικότητα είναι ευφυΐα διασκεδάζοντας

-Άλμπερτ Αϊνστάιν-

Αν και υπογράμμισε τη σημασία της εκπαίδευσης των παιδιών σε αυτή την τελευταία νοητική προσέγγιση και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν του έδωσαν ιδιαίτερη σημασία . Γενικά έδωσαν και δίνουν προτεραιότητα σε έναν προβληματισμό (ή μάλλον στην έλλειψή του) στον οποίο ο μαθητής πρέπει να εφαρμόσει γραμμική σκέψη και ένα σύνολο κανόνων και διαδικασιών για να φτάσει σε μια ενιαία λύση που είναι αυτή που ορίζεται ως σωστή.

Εάν είναι αλήθεια ότι σε πολλές περιπτώσεις αυτή η στρατηγική είναι χρήσιμη και απαραίτητη, πρέπει να παραδεχτούμε ότι η πραγματική ζωή είναι πολύ περίπλοκη, δυναμική και ανακριβής για να πιστεύουμε ότι τα προβλήματά μας έχουν μόνο μία επιλογή. Επομένως, πρέπει να αναπτύξουμε πραγματική αποκλίνουσα σκέψη .

Για το λόγο αυτό, υπάρχουν πολλά εκπαιδευτικά κέντρα που ενθαρρύνουν τους μαθητές τους να κάνουν περισσότερα από το να βρουν απλώς τη σωστή απάντηση. Στόχος είναι να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε και να προτείνουμε νέες ερωτήσεις .

Η αποκλίνουσα σκέψη και οι ψυχολογικές διεργασίες της

Πριν προχωρήσετε, είναι σημαντικό να διευκρινίσετε ένα πράγμα. Καμία σκέψη δεν είναι καλύτερη από μια άλλη. Η συγκλίνουσα σκέψη είναι χρήσιμη και απαραίτητη σε πολλές περιπτώσεις. Ωστόσο το πραγματικό πρόβλημα είναι που μας έχουν εκπαιδεύσει να σκεφτόμαστε με έναν μόνο τρόπο, αφήνοντας στην άκρη (και μάλιστα ακυρώνοντας εντελώς) τον αυθορμητισμό ευρηματικότητα και συναρπαστική ελευθερία.

Σε πολλά μαθήματα κατάρτισης αποκλίνουσας σκέψης είναι σύνηθες να τίθενται στους μαθητές ερωτήσεις όπως:

• Τι πράγματα θα μπορούσατε να κάνετε με ένα τούβλο και ένα στυλό; Αν σας δώσουμε μια οδοντόβουρτσα και ένα μπαστούνι, ποιοι τρόποι χρήσης τους έρχονται στο μυαλό;

Γνωρίζουμε το γεγονός ότι αρχικά μπορεί να είναι δύσκολο να έρθει έστω και ένας ιδέα . Ωστόσο υπάρχουν άνθρωποι ικανοί να δώσουν πολλές έξυπνες απαντήσεις και ιδέες καθώς έχουν μεγάλες δυνατότητες για αυτό που ο Έντουαρντ ντε Μπόνο στην εποχή του είχε ονομάσει πλευρική σκέψη. Για να κατανοήσουμε καλύτερα πώς λειτουργεί, ας δούμε τους τύπους ψυχολογικών διεργασιών που το συνθέτουν.

Σημασιολογικά δίκτυα ή θεωρία συνδεσιμότητας

Η αποκλίνουσα σκέψη είναι σε θέση να βρει σχέσεις μεταξύ ιδεών, εννοιών και διαδικασιών που προφανώς δεν έχουν καμία ομοιότητα. Ψυχολόγοι που είναι ειδικοί σε δημιουργικότητα μας λένε ότι οι άνθρωποι έχουν διαφορετικά νοητικά δίκτυα συνειρμού :

• Τα άτομα με απότομα σημασιολογικά δίκτυα διέπονται περισσότερο από τη λογική και τη γραμμική σκέψη.
• Τα άτομα με επίπεδα σημασιολογικά δίκτυα έχουν πολύ πιο συνδεδεμένα αλλά και ευέλικτα νοητικά δίκτυα. Αυτό σημαίνει ότι μερικές φορές συνδέουν δύο πράγματα που δεν έχουν νόημα μεταξύ τους αλλά σιγά σιγά χρησιμοποιούν άλλα δίκτυα μέχρι να καταλήξουν σε μια ευρηματική και καινοτόμο ιδέα.

Δεξί ημισφαίριο και αριστερό ημισφαίριο

Όλοι έχουμε ακούσει για τη θεωρία που μας λέει ότι το δεξιό ημισφαίριο είναι το δημιουργικό ενώ το αριστερό είναι το λογικό. Με βάση αυτό, τα άτομα που χρησιμοποιούν αποκλίνουσα ή πλευρική σκέψη θα κάνουν προνομιακή χρήση του δεξιού ημισφαιρίου. Πράγματι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τέτοιες ιδέες σχετικά με την πλευροποίηση ή την κυριαρχία του εγκεφάλου γιατί υπάρχουν πολλές αποχρώσεις.

Δεν μπορούμε να δούμε το εγκέφαλος ως οντότητα με οριοθετημένες περιοχές. Στην πραγματικότητα, όταν πρέπει να δημιουργήσουμε μια ιδέα που είναι ευρηματική, λογικά συντηρητική ή εξαιρετικά δημιουργική, χρησιμοποιούμε αυτό το όργανο στο σύνολό του. Ωστόσο, το κλειδί είναι πώς συνδέουμε μια ιδέα με την άλλη. Οι πιο έξυπνοι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη σκέψη του δέντρου δηλαδή οι εγκεφαλικές τους συνδέσεις είναι πολύ έντονες και στα δύο ημισφαίρια, όχι μόνο στο ένα.

Η φαντασία είναι η αρχή της δημιουργίας. Φανταστείτε αυτό που θέλετε, κυνηγήστε αυτό που φαντάζεστε και τελικά δημιουργήστε αυτό που επιδιώξατε

- Τζορτζ Μπέρναρντ Σο-

Πώς να εκπαιδεύσετε την αποκλίνουσα σκέψη

Το είπαμε στην αρχή, όλοι μας, ανεξάρτητα από την ηλικία μας, είμαστε σε θέση να εκπαιδεύσουμε την αποκλίνουσα σκέψη μας. Για να γίνει αυτό πρέπει να επικεντρωθούμε σε τέσσερις πολύ σαφείς στόχους:

Βελτιώστε την ευφράδειά μας: η ικανότητα παραγωγής μεγάλου αριθμού ιδεών. Βελτιώστε την ευελιξία μας: να είναι σε θέση να δημιουργεί διαφορετικές ιδέες βασισμένες σε διαφορετικά γνωστικά πεδία. Πρωτοτυπία: ικανότητα δημιουργίας καινοτόμων ιδεών. Βελτιώστε την επεξεργασία μας: ικανότητα να βελτιώσουμε τις ιδέες μας για να τις αναπτύξουμε με περισσότερη φινέτσα.

Παρακάτω προσφέρουμε τέσσερις τρόπους για να το κάνετε αυτό.

Συνετικές ασκήσεις

Το Synetics είναι ένας όρος που επινοήθηκε από τον ψυχολόγο William J.J. Γκόρντον . Στην πράξη σημαίνει να μπορείς να βρεις συνδέσεις και σχέσεις μεταξύ εννοιών, αντικειμένων και ιδεών που προφανώς δεν έχουν ένωση. Αυτή η άσκηση απαιτεί υψηλή νοητική δραστηριότητα και μπορούμε να την εκτελούμε καθημερινά επιλέγοντας μόνοι μας τις έννοιες. Για παράδειγμα:

• Τι μπορώ να κάνω με έναν συνδετήρα και ένα κουτάλι;
• Ποια σχέση μπορεί να υπάρχει μεταξύ του ποταμού Limpopo στην Αφρική και της λίμνης Baikal στη Σιβηρία;

Τεχνική Scamper

Η τεχνική Τρεχάλα είναι μια άλλη στρατηγική ανάπτυξης δημιουργικής ιδέας που αναπτύχθηκε από τον Bob Eberle . Θα είναι πολύ χρήσιμο για εμάς να δημιουργήσουμε κάτι καινοτόμο και να εκπαιδεύσουμε τη σκέψη μας. Για παράδειγμα, ας πούμε ότι πρέπει να σκεφτούμε μια ιδέα για τη δουλειά μας. Μόλις έχουμε αυτή την ιδέα, θα την περάσουμε από αυτά τα φίλτρα:

• 1) Αντικαταστήστε κάποιο στοιχείο αυτής της ιδέας με ένα άλλο (τι μπορούμε να αλλάξουμε στον τρόπο διασκέδασης μας; Και στον τρόπο εργασίας μας;).
• 2) Τώρα ας τα συνδυάσουμε όλα (Τι μπορούμε να κάνουμε για να κάνουμε τη δουλειά μας πιο διασκεδαστική;).
• 3) Ας τα προσαρμόσουμε (Τι κάνουν σε άλλες χώρες για να δουλεύουν με λιγότερο άγχος;).
• 4) Ας τα αλλάξουμε (Πώς να δουλέψουμε και να μην αγχώνεστε;).
• 5) Ας του δώσουμε άλλες χρήσεις (τι υπάρχει στη δουλειά μου που μπορεί να το κάνει διασκεδαστικό ακόμα κι αν δεν ήταν ειδικά σχεδιασμένο για αυτό;).
• 6) Ας εξαλείψουμε μερικά (κι αν έφτασα λίγο νωρίς για να αξιοποιήσω καλύτερα την ημέρα;).
• 7) Ας επαναδιατυπώσουμε (Τι θα γινόταν αν…;).

Η ψυχική κατάσταση και μια καλή ξεκούραση

Μια μελέτη που διεξήχθη από την ψυχολόγο Nina Lieberman συγκεντρώθηκε στο ενδιαφέρον βιβλίο Παιχνιδιάρικο: Η σχέση του με τη φαντασία και τη δημιουργικότητα αποκάλυψε κάτι ενδιαφέρον. Η αποκλίνουσα σκέψη συμβαδίζει με τη χαρά αισιοδοξία και εσωτερική ευεξία. Το να έχεις καλές κοινωνικές σχέσεις, να απολαμβάνεις καλή ξεκούραση και να είσαι απαλλαγμένος από πίεση, άγχος και στρες βελτιστοποιεί την αποκλίνουσα σκέψη .

Είναι σαφές ότι μερικές φορές στα καθήκοντά μας ως ενήλικες στον τόσο γεμάτο πιέσεις και ανησυχίες τρόπο ζωής μας παραμελούμε πολλές από αυτές τις πολύ σημαντικές διαστάσεις. Θα μπορούσαμε ακόμη και να συμπεράνουμε ότι Αυτός ο τύπος σκέψης προκύπτει επίσης από ένα είδος στάσης απέναντι στη ζωή όπου μπορείτε να είστε ελεύθεροι, χαρούμενοι μη κομφορμιστές ανοιχτοί σε εμπειρίες...

Ας καλλιεργήσουμε αυτή τη δυναμική. Το να ζεις καλά για να σκέφτεσαι καλύτερα μπορεί σίγουρα να είναι ένας καλός στόχος για να εργάζεσαι καθημερινά…