Η ψυχολογία του τρόμου στον κινηματογράφο

Σύμφωνα με την ψυχολογία του τρόμου, ο φόβος δεν είναι ένα ιδιαίτερα ευχάριστο συναίσθημα. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, είναι η φυσική και πολιτισμική αντίδραση του ανθρώπου που αντιδρά σε καταστάσεις που εκλαμβάνονται ως επικίνδυνες ή απειλητικές. Κατά συνέπεια, είναι μια αίσθηση που τείνουμε να αποφεύγουμε. Αλλά τότε γιατί υπάρχουν ταινίες που έχουν σχεδιαστεί για να μας τρομάζουν; Και –το πιο περίεργο απ’ όλα– γιατί κάποιοι τα βρίσκουν διασκεδαστικά και μάλιστα απολαυστικά;

Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα βρίσκεται ακριβώς σε αυτές τις ταινίες. Οι ταινίες τρόμου έχουν σχεδιαστεί λαμβάνοντας υπόψη την ανθρώπινη ψυχή: εκμεταλλεύονται τα ανθρώπινα ένστικτα, διεγείρουν τον ενθουσιασμό μπροστά στον κίνδυνο και παίζουν με πολιτισμικά κατασκευασμένους φόβους. Μέσα από την ψυχολογία του τρόμου είναι επομένως δυνατό να καταλάβουμε γιατί μπορεί να είναι ακόμη και ευχάριστο να βιώνεις τον φόβο που προσπαθούν να ξυπνήσουν οι ταινίες τρόμου.

Όλοι νιώθουν φόβο

Ο καθένας μας νιώθει φόβο σε κάποιες στιγμές της ζωής του. Όλοι έχουμε αισθανθεί ευάλωτοι όταν αντιμετωπίζουμε κίνδυνο ή απλώς στενοχωριόμαστε όταν σκεφτόμαστε δυνητικά απειλητικές καταστάσεις. Όλα αυτά επειδή τα ανθρώπινα όντα είναι ενστικτωδώς κωδικοποιημένα ώστε να αντιδρούν όταν αντιμετωπίζουν κίνδυνο φυγαδεύοντας ή αντιμετωπίζοντάς τον κατάματα. Και αυτό με στόχο να αυξηθούν οι πιθανότητες επιβίωσης.

Ωστόσο, η αιτία πρόκλησης του φόβου αλλάζει με βάση την κουλτούρα προέλευσης του ατόμου. Παρόλα αυτά, ορισμένα στοιχεία είναι σταθερά. Στην πραγματικότητα, κάθε άνθρωπος τείνει να φοβάται τρία πράγματα: τον θάνατο του αγνώστου και της επιβεβλημένης μοναξιάς . Αυτό χωρίς να αποκλείεται η ύπαρξη αιτιών που πυροδοτούν προσωπικούς φόβους όπως φοβίες που είναι συνήθως ψυχολογικές και κοινωνικές κατασκευές.

Αυτές ακριβώς οι ενστικτώδεις αντιδράσεις και τα πολιτισμικά κατασκευάσματα χρησιμοποιούν οι σκηνοθέτες για να δημιουργήσουν φόβο με τις ταινίες τρόμου. Αλλά αυτή δεν είναι ακόμα μια εξαντλητική απάντηση στο γιατί αποφασίζουμε να παρακολουθήσουμε μια ταινία τρόμου. Θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στις παρακάτω γραμμές.

Γιατί μας αρέσουν οι ταινίες τρόμου;

Για να εκτιμηθούν, οι ταινίες τρόμου πρέπει να διατηρούν μια ορισμένη ισορροπία μεταξύ τους φόβο και ευχαρίστηση . Για το σκοπό αυτό πρέπει να ικανοποιούν συγκεκριμένες αφηγηματικές τεχνικές που λαμβάνουν υπόψη τόσο την ψυχολογία του τρόμου όσο και την ανθρώπινη φυσιολογία.

Ο φόβος που δημιουργούν οι ταινίες τρόμου δεν μπορεί να είναι τόσο αληθινός και σπλαχνικός όσο ο πραγματικός φόβος. Ο θεατής φοβάται αλλά δεν ξεφεύγει από αυτό που τον πυροδοτεί γιατί μέσα του ξέρει ότι βρίσκεται αντιμέτωπος με μια μυθοπλασία. Μεταξύ των πιο κοινών αφηγηματικών τεχνικών για την επίτευξη αυτού του αποτελέσματος βρίσκουμε:

Η ταινία πρέπει να μεταφέρει μια συγκεκριμένη ένταση, σασπένς και μυστήριο.Όλα για να απελευθερώσουν ορισμένες προσδοκίες στον θεατή και άρα να εγγυηθούν το ενδιαφέρον τους μέχρι το τέλος της ταινίας.

• Ο θεατής πρέπει να νιώθει ενσυναίσθηση και συμπόνια για τους πρωταγωνιστές των ταινιών τρόμου. Όταν ο πρωταγωνιστής αντιμετωπίζει μια ατυχία, ο θεατής πρέπει με έναν συγκεκριμένο τρόπο να ταυτιστεί μαζί του... Με τον ίδιο τρόπο όταν ο πρωταγωνιστής έχει μια θετική εμπειρία, ο θεατής αισθάνεται ανακούφιση.

Άλλα χαρακτηριστικά των ταινιών τρόμου σύμφωνα με την ψυχολογία του τρόμου

• Ο ανταγωνιστής πρέπει να μισείται και να περιφρονείται από τον θεατή. Ο εχθρός στην ταινία δεν πρέπει δημιουργώντας ενσυναίσθηση οτιδήποτε άλλο παρά. Ο θεατής πρέπει να αντιληφθεί ότι όλη η αρνητικότητα προέρχεται από τον ανταγωνιστή και ότι για αυτό δεν αξίζει να πετύχει τους στόχους του.

Βεβαιωθείτε ότι αυτό που εμφανίζεται στην ταινία τρόμου φαίνεται εξωπραγματικό ή απίθανοώστε ο θεατής να είναι ξεκάθαρος ότι αυτό που συμβαίνει στην ταινία δεν είναι αληθινό. Με αυτόν τον τρόπο ο θεατής θα μπορεί να διακρίνει μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας.

• Προσπαθήστε να δώσετε στην ταινία ένα χαρούμενο ή τουλάχιστον ικανοποιητικό τέλος. Παρ' όλες τις ατυχίες που διαμορφώνονται στην ταινία και παρά τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζει ο πρωταγωνιστής, υπάρχει ένα ευχάριστο συμπέρασμα ή ένα ικανό να αποκαταστήσει τις ισορροπίες.

Ψυχολογικές θεωρίες που εφαρμόζονται σε ταινίες τρόμου

Ωστόσο Οι τεχνικές αφήγησης δεν αρκούν για να είναι επιτυχημένη μια ταινία τρόμου ; πρέπει επίσης να εφαρμοστούν ορισμένες θεωρίες που αντλούνται από έννοιες της ψυχολογίας του τρόμου.

Παρ' όλα τα δεινά που ταλαιπωρούν τους πρωταγωνιστές των ταινιών τρόμου, το να βλέπεις ότι σώζονται έχει μια ευχάριστη επίδραση στον θεατή. Αυτή ακριβώς την αίσθηση ανακούφισης αναζητούν οι περισσότεροι θεατές μιας ταινίας τρόμου. Μάλιστα, οι λάτρεις αυτού του είδους λατρεύουν όχι μόνο τις αρνητικές αλλά και τις θετικές πτυχές αυτών των ταινιών.

Ορισμένες ταινίες τρόμου εκμεταλλεύονται επίσης την ευχαρίστηση της τιμωρίας. Μια μελέτη που έγινε το 1993 δείχνει ότι πολλοί άνθρωποι βρίσκουν τις ταινίες τρόμου όπως απολαυστικές Παρασκευή 13 (1980) το 31 Οκτώβρη (1978) γιατί πίστευαν ότι οι χαρακτήρες που πέθαναν στα χέρια του δολοφόνου άξιζαν ένα τέτοιο τέλος. Στην πραγματικότητα, η μοίρα των πρωταγωνιστών σχεδιάστηκε για να ικανοποιήσει τα ηθικά πρότυπα ορισμένων θεατών.

Η ψυχολογία του τρόμου και τα ερεθίσματα του φόβου

Σύμφωνα με την ψυχολογία του τρόμου, ταινίες που έχουν στόχο να δημιουργούν φόβο κάνουν χρήση ερεθισμάτων χωρίς όρους που προκαλούν φόβο ή σοκ στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Αυτά τα ερεθίσματα μπορεί να είναι έντονοι θόρυβοι, ξαφνικές κινήσεις ή η παρουσίαση εξαιρετικά περίεργων ή άμορφων πραγμάτων σε ανύποπτες καταστάσεις.

Στο τέλος πρέπει να αναλογιστούμε ότι η αποτελεσματικότητα των ταινιών τρόμου Εξαρτάται από την προσωπικότητα του θεατή. Υπάρχουν άνθρωποι που περιμένουν ενθουσιασμό από τις ταινίες τρόμου ενώ άλλοι προτιμούν να αισθάνονται χαλαροί. Αυτός είναι ο λόγος που οι ταινίες τρόμου δεν είναι για όλους ή για κάθε στιγμή.