Οι καθρέφτες νευρώνες και η ενσυναίσθηση αντιπροσωπεύουν έναν από τους πιο συναρπαστικούς μηχανισμούς που έχουν μελετηθεί ποτέ από τη νευροεπιστήμη. Αυτή είναι η διαδικασία με την οποία οι πράξεις και τα συναισθήματα των άλλων δεν είναι αδιάφορα για εμάς, αλλά προκαλούν μια ενσυναίσθητη απάντηση σε εμάς. Αυτοί οι μηχανισμοί έχουν ισχυρό κοινωνικό στοιχείο και η σωστή λειτουργία τους έχει μεγάλο αντίκτυπο στις κοινωνικές μας σχέσεις.
Φανταστείτε τον εαυτό σας για μια στιγμή να κάθεστε σε μια πολυθρόνα στους πάγκους ενός θεάτρου. Οραματιστείτε μια ομάδα εξαιρετικών ηθοποιών να υποδύονται το έργο, να εκτελούν ακριβείς κινήσεις και χειρονομίες του σώματος και να τονίζουν κάθε λέξη τόσο τέλεια ώστε να σας μεταφέρουν μυριάδες συναισθήματα…
Δείτε με τα μάτια του άλλου ακούστε με τα αυτιά του άλλου και αισθανθείτε με την καρδιά του άλλου.
-Άλφρεντ Άντλερ-
Τίποτα από όλα αυτά δεν θα είχε νόημα αν δεν είχαμε αυτή τη βιολογική βάση που μας επιτρέπει να ενεργοποιούμε μια ισχυρή σειρά αισθήσεων, συναισθημάτων και συναισθημάτων όπως φόβος, συμπόνια, χαρά, ανησυχία, απώθηση, ευτυχία... Χωρίς όλα αυτά το θέατρο της ζωής θα έχανε το νόημά του. Θα ήμασταν σαν άδεια σώματα, ένας πληθυσμός ανθρωποειδών που δεν θα μπορούσαν καν να αναπτύξουν μια μορφή γλώσσας.
Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το ενδιαφέρον για τους καθρέφτες νευρώνες και την ενσυναίσθηση δεν περιορίζεται στον κόσμο της νευροεπιστήμης και της ψυχολογίας, αλλά επεκτείνεται στην ανθρωπολογία της παιδαγωγικής και της τέχνης. Τις τελευταίες δεκαετίες μελετητές από διαφορετικούς κλάδους έχουν εξερευνήσει αυτήν την εσωτερική αρχιτεκτονική του ανθρώπου αυτούς τους εκπληκτικούς μηχανισμούς που δεν έχουν ακόμη αποκαλυφθεί πλήρως.
Καθρέφτες νευρώνες και ενσυναίσθηση: μία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις στη νευροεπιστήμη
Πολλοί νευρολόγοι και ψυχολόγοι λένε ότι η ανακάλυψη του καθρέφτες νευρώνες για την ψυχολογία είχε παρόμοια σημασία με την ανακάλυψη του DNA για τη βιολογία. Γνωρίζοντας κάτι περισσότερο για τους κατοπτρικούς νευρώνες και την ενσυναίσθηση σίγουρα μας βοηθά να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας ; Ωστόσο, δεν πρέπει να πέσουμε στο λάθος να τις θεωρήσουμε τις μόνες διαδικασίες που μας κάνουν ανθρώπους.
Ο άνθρωπος όπως τον γνωρίζουμε σήμερα είναι το αποτέλεσμα ενός άπειρου αριθμού διαδικασιών συνδυασμένων μεταξύ τους. Η ενσυναίσθηση έχει διευκολύνει την κοινωνική και πολιτιστική μας εξέλιξη, αλλά δεν ήταν ο μόνος καθοριστικός παράγοντας. Με αυτή τη διευκρίνιση θέλουμε να διευκρινίσουμε ευθύς εξαρχής ότι υπάρχουν πολλοί ψευδείς μύθοι που πρέπει να καταρριφθούν. Για παράδειγμα Δεν είναι αλήθεια ότι, όπως ακούμε μερικές φορές, οι γυναίκες έχουν περισσότερους νευρώνες-καθρέφτες από τους άνδρες . Είναι αλήθεια όμως ότι σχεδόν το 20% των δικών μας νευρώνες είναι αυτού του τύπου.
Ο μόνος τρόπος να καταλάβεις τους ανθρώπους είναι να τους νιώσεις μέσα σου.
-Τζον Στάινμπεκ-
Από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχουν οριστικές μελέτες που να αποδεικνύουν ότι τα άτομα με α διαταραχή του φάσματος του αυτισμού έχουν δυσλειτουργία του κατοπτρικού νευρώνα ή που χαρακτηρίζονται από πλήρη και απόλυτη έλλειψη ενσυναίσθησης . Δεν είναι αλήθεια. Στην πραγματικότητα, το πρόβλημά τους είναι περισσότερο γνωστικής φύσης στην περιοχή του εγκεφάλου που επεξεργάζεται πληροφορίες, εκτελεί συμβολική ανάλυση και ανταποκρίνεται με συνεκτική και επαρκή συμπεριφορά σε σχέση με το παρατηρούμενο ερέθισμα.
Για να μάθετε περισσότερα σχετικά με αυτές τις διαδικασίες, σας παρέχουμε μερικά περισσότερα δεδομένα σχετικά με το τι μπορεί να μας πει η επιστήμη σήμερα σχετικά με τους κατοπτρικούς νευρώνες και την ενσυναίσθηση.
Οι κινήσεις μας και η σχέση μεταξύ των νευρώνων καθρέφτη και της ενσυναίσθησης
Αυτό για το οποίο θέλουμε να μιλήσουμε στη συνέχεια είναι ένα ελάχιστα γνωστό αλλά πολύ σημαντικό γεγονός. Η ενσυναίσθηση δεν θα υπήρχε αν δεν υπήρχαν οι κινήσεις, οι πράξεις, οι χειρονομίες και οι θέσεις... Στην πραγματικότητα, αντίθετα με ό,τι πιστεύουμε, οι καθρέφτες νευρώνες δεν είναι ένας συγκεκριμένος τύπος νευρώνων. Στην πραγματικότητα είναι απλά κύτταρα του πυραμιδικού συστήματος που σχετίζονται με την κίνηση. Η ιδιαιτερότητά τους όμως είναι ότι ενεργοποιούνται όχι μόνο με την κίνησή μας αλλά και όταν παρατηρούμε αυτή των άλλων .
Το τελευταίο ήταν μια ανακάλυψη του γιατρού Giacomo Rizzolatti, Ιταλού νευροφυσιολόγο και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Πάρμα. Κατά τη διάρκεια μιας μελέτης που διεξήχθη τη δεκαετία του 1990 σχετικά με τις κινήσεις των πιθήκων, ο γιατρός Rizzolatti εντυπωσιάστηκε από την ανακάλυψη της ύπαρξης μιας σειράς νευρωνικών δομών που αντιδρούσαν σε αυτό που έκανε ένα άλλο μέλος του ίδιου ή άλλου είδους.
Αυτό το δίκτυο πυραμιδικών νευρώνων ή νευρώνων καθρέφτη βρίσκεται στην κάτω μετωπιαία έλικα και στον κάτω βρεγματικό φλοιό και υπάρχει σε πολλά είδη όχι μόνο στους άνδρες. Ακόμα και μαϊμούδες και άλλα κατοικίδια όπως π.χ σκυλιά ή οι γάτες μπορούν να αισθάνονται ενσυναίσθηση προς άλλα ζώα ή ανθρώπους.
Η σχέση μεταξύ των κατοπτρικών νευρώνων και της ανθρώπινης εξέλιξης
Το έχουμε ήδη πει Οι καθρέφτες νευρώνες και η ενσυναίσθηση δεν αντιπροσωπεύουν έναν μαγικό διακόπτη που φώτισε τη συνείδησή μας εν μία νυκτί και μας επέτρεψε να εξελιχθούμε ως είδος. Στην πραγματικότητα, η ανθρώπινη εξέλιξη δόθηκε από μια σειρά από πολυάριθμες και υπέροχες διεργασίες όπως ο συντονισμός χεριού-ματιού που ανέπτυξε τη συμβολική μας συνείδηση, το ποιοτικό άλμα στις δομές του λαιμού και του κρανίου που έκανε δυνατή την άρθρωση της γλώσσας και ούτω καθεξής.
Μεταξύ όλων αυτών των εξαιρετικών διεργασιών υπάρχει και αυτή των κατοπτρικών νευρώνων. Οι τελευταίοι είναι υπεύθυνοι για την ικανότητά μας να κατανοούμε και να ερμηνεύουμε ορισμένες χειρονομίες και στη συνέχεια συσχετίστε τα με ένα σύνολο σημασιών και λέξεων. Με αυτόν τον τρόπο ήταν δυνατή η ομαδική κοινωνική συνοχή.
Ενσυναίσθηση: μια γνωστική διαδικασία απαραίτητη για τις σχέσεις μας
Οι καθρέφτες νευρώνες μας επιτρέπουν να προσπαθήσουμε ενσυναίσθηση απέναντι στους ανθρώπους γύρω μας. Είναι αυτή η γέφυρα που μας συνδέει, μας δένει μεταξύ μας και ταυτόχρονα μας επιτρέπει να πειραματιστούμε με τρεις θεμελιώδεις μηχανισμούς:
- Να μπορώ να γνωρίζω και να καταλαβαίνω τι αισθάνεται ή βιώνει το άτομο που έχω απέναντί μου (γνωστικό συστατικό).
- Να μπορείς να νιώσεις αυτό που νιώθει το άτομο (συναισθηματική συνιστώσα).
- Να είμαστε σε θέση να ανταποκρινόμαστε με συμπονετικό τρόπο, δημιουργώντας αυτή την κοινωνική συμπεριφορά που μας επιτρέπει να προοδεύουμε ως ομάδα (ένας τύπος απάντησης που αναμφίβολα περιλαμβάνει πολύ μεγαλύτερο επίπεδο επιτήδευσης και λεπτότητας).
Σε αυτό το σημείο φαίνεται ενδιαφέρον να αφιερώσουμε έναν σύντομο προβληματισμό σε μια συναρπαστική ιδέα που πρότεινε ένας ψυχολόγος από το Πανεπιστήμιο του Γέιλ, Paul Bloom. Πολλά από τα άρθρα του έχουν πυροδοτήσει συζητήσεις και διαμάχες γιατί αυτός ο μελετητής υποστηρίζει ότι η ενσυναίσθηση είναι άχρηστη στις μέρες μας. Πίσω από αυτή την αμφιλεγόμενη δήλωση κρύβεται μια μάλλον προφανής πραγματικότητα.
Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο στην ανθρώπινη εξέλιξη όπου όλοι είμαστε σε θέση να βιώσουμε, να δούμε και να αντιληφθούμε τι βιώνει το άτομο που έχουμε μπροστά μας ή που βλέπουμε στην τηλεόραση. Ωστόσο τα έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ που έχουμε γίνει απαθείς.
Έχουμε ομαλοποιήσει τα βάσανα των άλλων, είμαστε τόσο βυθισμένοι στον μικρό-κόσμο μας που δεν μπορούμε να υπερβούμε την προσωπική μας σαπουνόφουσκα. Ο μόνος τρόπος για να ξεπεραστεί αυτό το εμπόδιο είναι να εφαρμοστεί στην πράξη α αλτρουϊσμός αποτελεσματικό και ενεργό. Οι καθρέφτες νευρώνες και η ενσυναίσθηση αποτελούν ένα τυπικό πακέτο στον προγραμματισμό του ανθρώπινου εγκεφάλου. Ακριβώς όπως τα Windows σε έναν υπολογιστή όταν τον αγοράζουμε από το κατάστημα. Ωστόσο, πρέπει να εκπαιδεύσουμε τους εαυτούς μας να το χρησιμοποιούμε αποτελεσματικά αξιοποιώντας πλήρως τις δυνατότητές του.
Πρέπει να μάθουμε να κοιτάμε τους άλλους, εγκαταλείποντας τις προκαταλήψεις. Δεν έχει νόημα να περιοριζόμαστε στο να αισθανόμαστε αυτό που νιώθουν οι άλλοι: είναι απαραίτητο να συλλάβουμε την πραγματικότητά τους αλλά να διατηρήσουμε τη δική μας για να μπορέσουμε να τους συνοδεύσουμε αποτελεσματικά σε μια διαδικασία βοήθειας, υποστήριξης και αλτρουισμού.
Τελικά
Είναι καλό να θυμόμαστε πάντα ποιος είναι ο πραγματικός σκοπός των νευρώνων-καθρέφτη και της ενσυναίσθησης: να προωθήσουμε την κοινωνικότητά μας, την επιβίωσή μας και τη σύνδεσή μας με τους ανθρώπους γύρω μας.
