Στερεότυπα και προκαταλήψεις: ποια είναι η διαφορά;

Πριν εστιάσουμε στη διαφορά μεταξύ στερεότυπα και προκαταλήψεις Ας ξεκινήσουμε ορίζοντας αυτές τις δύο έννοιες. Τα στερεότυπα είναι οι πεποιθήσεις που έχουμε για τα χαρακτηριστικά μιας ομάδας ενώ οι προκαταλήψεις αναφέρονται στην αρνητική αξιολόγηση της ομάδας.

Τα πρώτα συνδέονται με το γνωστικό μέρος, τα δεύτερα με το συναισθηματικό. Τα στερεότυπα προκύπτουν από τη γενική γνώση της ομάδας. Οι προκαταλήψεις προκύπτουν όταν αποδίδουμε αυτά τα γενικά χαρακτηριστικά σε κάθε μέλος της ομάδας, βγάζοντας συμπεράσματα που διευκολύνουν την αποδοχή ή την απόρριψη.

Τα στερεότυπα μειώνουν την κατανάλωση ψυχικής μας ενέργειας καθώς σχηματίζουν ομάδες και αποδίδουν παρόμοια χαρακτηριστικά μέλους. Προϋποθέτουν εξοικονόμηση ενέργειας και, σε αντίθεση με τις προκαταλήψεις, δεν χρειάζεται απαραίτητα να είναι αρνητικές, εφόσον νοούνται ως μια γενική διάσταση που αναφέρεται σε ευρύτερα χαρακτηριστικά χωρίς να αντιπροσωπεύει ποτέ μια συνολική ή περιορισμένη πραγματικότητα.

Ένα παράδειγμα στερεότυπου είναι η πεποίθηση ότι οι κάτοικοι της βόρειας Ιταλίας είναι πιο κλειστοί και σοβαροί ενώ εκείνοι της νότιας είναι πιο ανοιχτοί και πιο ευγενικοί . Είναι μεγάλες ομάδες στις οποίες αποδίδουμε χαρακτηριστικά . Το πρόβλημα προκύπτει όταν πιστεύουμε ότι το στερεότυπο εμφανίζεται πάντα ή στις περισσότερες περιπτώσεις.

Οι προκαταλήψεις, από την άλλη πλευρά, αναφέρονται σε μια αρνητική στάση ή συμπεριφορά. Εάν τα στερεότυπα είναι ένα φυσιολογικό και κοινωνικό πράγμα, οι προκαταλήψεις έχουν γενικά σιωπηρά μια αρνητική χροιά . Επιστρέφοντας στο προηγούμενο παράδειγμα, μια αρνητική προκατάληψη για τους Νότιους Ιταλούς θα μπορούσε να είναι ότι δεν παίρνουν τα πράγματα στα σοβαρά.

Τέλος, μεταξύ του στερεότυπου που αναφέρεται στο γνωστικό μέρος και της αντίστοιχης προκατάληψης που απευθύνεται στο συναισθηματικό μέρος υπάρχει διάκριση. Ο διάκριση μιλά για τη συμπεριφορά και τις πράξεις που γίνονται πράξη για να εκφράσει τόσο το στερεότυπο όσο και την προκατάληψη, δηλαδή αυτό που κάνει ο καθένας μας .

Τι ρόλο παίζουν τα στερεότυπα;

Η κοινωνική ψυχολογία μελετά τα στερεότυπα καθώς προκύπτουν και πώς διαφέρουν από τις προκαταλήψεις και τις διακρίσεις. Οι λειτουργίες που βρίσκονται σε αυτή τη γνωστική δραστηριότητα είναι:

Συστηματοποίηση και απλοποίηση της πραγματικότητας: Κατηγοριοποίηση και ταξινόμηση σε μεγάλες ομάδες μεταμορφώνοντας νοητικά τον κόσμο σε ένα πιο προβλέψιμο μέρος.

Υπερασπίσου i αξίες του ατόμου: Οι ομάδες σάς επιτρέπουν να εκχωρείτε γενικά χαρακτηριστικά και είναι πιο εύκολο να κάνετε συγκρίσεις και αντιθέσεις από το να λαμβάνετε υπόψη άτομα.

Διατηρήστε κάποιο κοινωνικό έλεγχο: Ο σχηματισμός μεγάλων ομάδων διευκολύνει τη διατήρηση του ελέγχου.

Είναι δυνατόν να περιοριστούν τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις;

Αν κατανοήσουμε τα στερεότυπα με όρους γνωστική οικονομία δηλαδή χρησιμεύουν στη διευκόλυνση του έργου ομαδοποίησης και κατανόησης της κοινωνικής πραγματικότητας, μπορούμε να επωφεληθούμε από αυτά .

Τι γίνεται όμως όταν μας περιορίζουν; Μας εμποδίζουν να ανακαλύψουμε ότι αυτές οι κατηγορίες δεν εκδηλώνονται πάντα και αν σταματήσουμε να παρατηρήσουμε τις ομάδες πιο προσεκτικά, μπορούμε να παρατηρήσουμε διαφορετικές αποχρώσεις.

Ο περιορισμός των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων είναι δυνατός εάν παρατηρούμε αντί να αξιολογούμε.

Σε καμία περίπτωση δεν γίνονται στερεότυπα για να μας περιορίσουν αλλά εμείς είμαστε αυτοί που πρέπει να περιορίσουμε τη χρήση τους και να τα διαχειριστούμε με σύνεση. Μας βοηθούν να οργανώσουμε το πραγματικότητα αλλά δεν αποτελούν απολύτως αλάνθαστο πρότυπο . Όπως είδαμε, αποτελούν τη βάση των προκαταλήψεων, επομένως με τον περιορισμό τους δεν θα γίνουν καθοριστικές για εμάς.

Η αλλαγή ενός στερεότυπου ή μιας προκατάληψης είναι δυνατή μόνο εάν πλησιάσουμε περισσότερο ομάδα και προσπαθούμε να παρατηρούμε χωρίς φίλτρα και χωρίς να θέλουμε να επιβεβαιώσουμε προηγουμένως διατυπωμένες απόψεις . Πράγματι, το θέμα είναι ακριβώς να διαλύσουμε αυτές τις ιδέες και να αφιερώσουμε τις προσπάθειές μας σε σκέψεις και καταστάσεις που αποκλίνουν εντελώς από αυτές.